آنالیز؛ ژانر وحشت و مقوله‌ی اکشن در آن

قبل از اینکه وارد موضوع مورد بحثمان شویم بهتر است اول از همه این سوال را مطرح کنیم که اصلا ترس چیست؟ در زبان ساده ترس واکنش ما انسان‌ها و بسیاری دیگر از موجودات زنده به وقایع و اتفاقاتی است که باعث می‌شود خطر یا تهدیدی را نسبت به خود احساس کنیم. حس ترس با وجود اینکه لزوما ممکن است برای بسیاری خوشایند نباشد اما تغییراتی که در بدن ما ایجاد می‌کند به راستی فوق‌العاده است! در وهله‌ی اول زمانی که می‌ترسیم مکانیزم دفاعی بدن ما به کلی ساختار عصبی و روانی ما را تغییر می‌دهد و حالت بقا یا به اصطلاح Survival Instinctرا فعال‌سازی می‌کند.

مسئله آن است که ترس اینگونه بازی‌ها تحمیلی جلوه می‌کند و برخواسته از دست به دست دادن ایده‌ها، بخش‌ها و رقص و تعامل زنجیروار آن‌ها با یک‌دیگر نیست. بازی هیچ انتخابی به پلیر بجز فرار و پنهان شدن نمی‌دهد و من این مسئله را یک ضعف از طرف سازندگان می‌بینم. همانطور که گفتم ساخت یک اثر وحشت بقای متعادل با پیروی از ساختار و المان‌های اکشن همانند قدم زدن روی یک طناب باریک است و نیازمند دقت و خلاقیت بالایی است بنابراین وقتی سازنده به کلی بخش اکشن را دور می‌اندازد تا پلیر هیچ راهی جز ترسیدن اجباری نداشته باشد این مسئله ارزش آن اثر را به عنوان یک تجربه‌ی تعاملی در این ژانر برای من پایین می‌آورد.

در نهایت اگر بخواهیم این شاخه را جمع بندی کنیم باید بگوییم این آثار نیز دقیقا همچون عناوین وحشت بقا آثاری عمیق، متنوع، گسترده و قابل احترام در مبحث ترس هستند که در نهایت همچنان هر دو عنصر ترس و اکشن را در خود جای داده، از ساختار کلی ژانر ترس پیروی کرده و سازندگان همچنان به ساخت یک تجربه‌ی عمیق و متنوع و ارائه‌ی حق انتخاب به پلیر پیابند هستند اما بر اساس هدفی که در ارائه‌ی تجربه‌ی خود دنبال می‌کنند تمرکز بیشتری بر بحث اکشن خواهند داشت.

شبیه ساز قدم زدن

نسخه‌ی هفتم Resident Evil همیشه مثالی است که در این مبحث مطرح می‌کنم چرا که به نظرم داینامیک بین ترس و اکشن و قاعده‌ی Fight or Flight را هنرمندانه به تصویر می‌کشد، شما هرگز در طول بازی به طور کامل بر اسلحه‌های خود تکیه نمی‌کنید چرا که با وجود اینکه راهی برای دفاع از خود ارائه می‌دهند اما در نهایت دارای محدودیت بوده و استفاده‌ی بی‌رویه از آن‌ها می‌توانست برایتان گران تمام شود.

و اما پس از پرداختن به انواع مختلف شاخه‌های عناوین وحشت و بررسی رویکردهایشان نسبت به المان‌های اکشن وقت آن رسیده است که به این سوال پاسخ دهیم که آیا المان‌های اکشن به راستی باعث تضعیف حس ترس می‌شوند یا خیر؟ فکر می‌کنم پس از تمامی این صحبت‌ها بسیار واضح باشد که پاسخ خیر است. مسئله این است که اکشن، دفاع از خود، مبارزه یا هر چیز دیگری که می‌خواهید اسمش را بگذارید مکملی برای ترس نه تنها در بازی‌های ویدیویی بلکه حتی در زندگی واقعی و مواجه شدن خود ما با حس ترس هستند.

برخی از سازندگان امروزی به اشتباه تصور می‌کنند که وجود مکانیزم‌های اکشن در آثار وحشت باعث از بین رفتن ترسشان می‌شوند و از همین بهانه استفاده می‌کنند که به کلی بخش اکشن را حذف کنند چرا که اگر بخواهیم صادقانه نگاه کنیم این کار روند ساخت بازی را بسیار ساده‌تر خواهد کرد اما این مسئله در حالی است که صرفا توانایی یا قصد متعادل سازی آن را ندارند و حتی اگر بخواهیم از لحاظ موفقیت در نظر بگیریم این ساختار بسیار موفقیت آمیز است چرا که مخاطبان کژوال‌تر ژانر وحشت بسیار از آن‌ها لذت می‌برند بنابراین نتیجه‌ی پیروی از آن بعضا کار کمتر و موفقیت نسبی قطعی است.

اما با این وجود همیشه این احتمال وجود دارد که سازندگان در راستای تعبیه‌ی المان‌های اکشن نیز درست مثل مبحث ترس افراطی عمل کرده و به کلی تعادل بازی را بر هم بزنند اما مسئله آن است که این بخش یک فضای گسترده را برای سازندگان بازی فراهم می‌آورد تا در آن نوآوری کرده و خلاقیت به خرج دهند؛ از طراحی اسلحه‌ها و عملکردشان گرفته تا طراحی دشمنان و طراحی سناریوهایی که تاثیر پذیری روند بازی از اکشن را به چالش کشیده و این المان‌ها را مستقیما به ترس متصل می‌کنند.

اولین استایلی که مهمان المان‌های اکشن بود و در واقع آن را در قلب خودش حفظ می‌کرد شاخه‌ی وحشت بقا بود که البته می‌توان از آن به عنوان شاخه‌ی اصلی این ژانر نیز یاد کرد.

باز هم در این مبحث باید به عنوان Amnesia: The Bunker اشاره کنم چرا که این بازی دقیقا زاده‌ی مجموعه‌ای است که این نوع از بازی‌ها را به صورت گسترده مطرح کرد اما امروزه می‌بینیم که سازندگان آن در حال پیشرفت کار خود هستند به طوری که به جای آن که ساختار و هویت آثار خود را تغییر دهند، با اضافه کردن هفت تیر به این نسخه رسما چگونگی روند معمول اینگونه آثار را متحول کردند. شاید این مسئله بسیار کوچک به نظر برسد اما مسئله این است که حال سازندگان به پلیر اجازه می‌دهند که راه حل خودش را برای وضعیت‌های مختلفی که طی تجربه‌ی خود با آن‌ها روبه‌رو می‌شود پیدا کند که در واقع یکی از خصوصیات اصلی این ژانر محسوب می‌شود.

شخصا اینگونه آثار را به کودکانی تشبیه می‌کنم که وقتی برای اولین بار کاری را انجام می‌دهند که مخاطبان به آن‌ها می‌خندند و تشویقشان می‌کنند آن قدر آن را در راستای دریافت همان بازخورد تکرار می‌کنند تا بی‌مزه و خسته کننده شود.

المان‌های اکشن؛ مکمل استرس یا خلع حس ترس؟

حالا که به طور دقیق به مبحث المان‌های اکشن در وحشت بقا پرداختیم به زیر شاخه‌ی دیگری از آثار ترسناک می‌رسیم که از المان‌های اکشن به طور گسترده استفاده می‌کنند و آن هم بازی‌های ترس اکشن هستند. این دسته از آثار تجربه‌هایی هستند که تمرکز اصلی آ‌ن‌ها بعد اکشن گیم‌پلی آن بازی است و در کنار آن از المان‌های وحشت نیز بهره‌مند هستند به بیانی دیگر این آثار عناوین هستند که کفه‌ی اکشن ترازوی گیم‌پلی آن‌ها بسیار سنگین‌تر از ترسشان است و بیشتر به برخوداری از المان‌های کلی ترس بسنده می‌کنند.

همانطور که بالاتر نیز اشاره کردم چنین آثاری به دلیل حذف یک بخش اساسی از ساختار خود بسیاری از متعلقات و خصوصیات مربوط به آن از جمله تنوع دشمنان را نیز حذف می‌کنند که در نهایت در زمینه‌ی ترس نتیجه‌ی عکس می‌دهد.

در این مقاله قصد داریم مبحث المان‌های اکشن در ژانر وحشت را زیر ذره‌بین گذاشته و به تجزیه، تحلیل و چگونگی استفاده از آن در این ژانر بپردازیم.

در آخر می‌توانیم نتیجه بگیریم که بعد اکشن در گیم‌پلی آثار وحشت نه تنها یک بخش بیگانه نیست بلکه خود فراهم آورنده و مکمل بسیاری از المان‌ها و اتفاقاتی است که به طور مستقیم با محرک ترس بازی در ارتباط هستند بنابراین حذف کلی آن از یک بازی قطعا می‌تواند به ساختار، روند و تاثیرگذاری ترس آن آسیب برساند.

طی این حالت فرد با توجه به شرایط، ممکن است حالتی تهاجمی پیدا کرده و به سمت خطر هجوم ببرد یا اینکه سعی می‌کند تا جای ممکن و به هر روشی که می‌تواند از خطر دور بشود که از آن با عنوان واکنش Fight or Flight نیز یاد می‌شود. پس از درگیر شدن سیستم عصبی، خصوصیات فیزیکی بدن نیز تحت تاثیر هورمون‌هایی از جمله کورتیزول و آدرنالین بهبود یافته و به اصطلاح Boost شده و به شخص اجازه‌ی مقابله یا فرار بهینه‌تر را می‌دهد، خصوصیاتی که شاید در حالت عادی حتی از وجود آن‌ها خبر هم نداشتید.

به نظر من عنوان F.E.A.R. می‌تواند یک نقشه‌ی راه عالی برای چنین آثاری باشد چرا که امروز پس از گذشت نزدیک به دو دهه همچنان بازدهی بسیار بالایی در بخش ترس خود به نمایش می‌گذارد! با وجود آن که نسبت سناریوهای اکشن به ترس بیشتر است اما زمانی که بازی وارد مود ترس خود می‌شود به راستی شما را می‌ترساند و این مسئله یک هنر است که شما بتوانید اسلحه‌ها و قابلیت‌های مختلف را به پای پلیر ریخته و باز هم کاری کنید که ناتوانی را در پوست استخوانش احساس کند.

اگر بخواهیم به تاریخچه‌ی المان‌های اکشن در آثار ترسناک رجوع کنیم همانطور که طی سری مقالات پله‌های خونین می‌توانیم ببینیم که این المان‌ها تقریبا از همان ابتدای کار عضوی مهم از این ژانر محسوب می‌شدند به طوری که حتی عنوان ساده‌ای همچون Haunted House نیز به نوعی آیتم‌های دفاعی را در اختیار پلیر قرار می‌داد با این وجود امروزه افرادی هستند که به کلی المان‌های اکشن را متعلقات بیگانه‌ی ژانر وحشت تلقی می‌کنند!

تا امروز در کنار هم به مباحث مختلفی در ژانر وحشت پرداختیم اما مدت‌ها بود قصد داشتم به بررسی یکی از ابعاد ژانر وحشت بپردازم که نظرات مختلفی حول محور آن وجود دارد. المان‌های اکشن یکی از بخش‌های اصلی هویتی ژانر وحشت مخصوصا وحشت بقا محسوب می‌شوند که البته طی دهه‌ی اخیر فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است. المان‌های اکشن همانند یک شمشیر دو لبه هم می‌توانند المان‌های ترس بازی را تقویت کرده و مکمل آن‌ها باشند و هم می‌توانند به کلی آن‌ها را متلاشی کنند و در این بین تنها یک خط بسیار باریک فاصله است.

ترس همانطور که گفتیم ذهن شما را در حالت بقا وارد کرده و المان‌های اکشن راه شما برای ارتباط با دنیای بازی و بازخورد نسبت به محرک ترس است درست همانند دنیای واقعی! هر چه این المان‌های اکشن انعطاف پذیرتر باشند شما بهتر می‌توانید نسبت به ترس واکنش طبیعی و خالص نشان دهید و یک ارتباط داینامیک با روند بازی، ترس، عناصر آن و در نهایت مقابله با آن‌ها برقرار کنید که نه تنها هرگز پایان نمی‌یابد بلکه دائما یک‌دیگر را تقویت می‌کنند.

سخن پایانی

اما در دهه‌ی اخیر آثار شبیه ساز قدم زدن در ژانر وحشت به شدت معروف شدند و حجم زیادی از این محبوبیت را مدیون یوتوبرها هستند چرا که آثاری عالی برای ساخت محتوا محسوب می‌شوند اما با کمال احترام برای دوست‌داران این سبک بازی‌ها، روش انتخابی این دسته از عناوین در راستای ترساندن پلیر را بسیار سطحی و پوشالی می‌بینم که عموما پس از یک ساعت ابتدایی تجربه‌ی بازی کاملا اثر خود را از دست می‌دهند البته در این مبحثت استثنائاتی نیز وجود دارد.