نقد فیلم Jeanne du Barry | تابوشکنی پلاستیکی

«ژان دو باری» (Jeanne Du Barry) فیلمی اصالتاً فرانسوی (محصول مشترک فرانسه، بریتانیا و بلژیک) به کارگردانی «مایوین» که خود بازیگری نقش اول این فیلم را نیز عهده‌دار بوده است. همچنین در این فیلم بازیگر کاربلد، کهنه‌کار و محبوب هالیوود و جهان یعنی «جانی دپ» نیز بعد از حواشی بسیار شخصی‌اش به نقش آفرینی پرداخته و در نقش پادشاه فرانسوی «لویی پانزدهم» ظاهر شده است.

فیلم «ژان دو باری» به ظاهر فیلمی بیوگرافی از شخصیتی تاریخی (زنی فرانسوی) از طبقه کارگر با نام معروف شده‌ی «مادام دو باری» می‌باشد که در قرن هجده میلادی معشوقه‌ی پر از حاشیه‌ی پادشاه فرانسه در آن زمان بوده است. در مواجهه‌ی اولیه با فیلم به وضوح می‌بینم که آن همه حواشی و توصیفات منفی در کلیات زندگینامه‌ی «مادام دو باری» به کل برعکس نشان داده شده است و اتفاقا در این فیلم یک شمایل مظلوم، معصوم و مهربان از آن ترسیم شده و به مخاطب نشان داده می‌شود.

به هر حال سوای انطباقات درست و غلط تاریخی، ما با خودِ فیلم کار داریم و اجزای سازنده آن؛ فیلم «ژان دو باری» یک راوی سوم‌شخص دارد که در ظاهر گوینده‌ی کلیاتِ زندگی «ژان دو باری» است اما متاسفانه می‌بینیم که روایت این فیلم نیز، زاویه دید و نقطه نظری را برای مخاطب برمی‌گزیند که همان راوی سوم‌شخصِ کلی‌گوی آن پیش گرفته است. فیلم متاسفانه بیش از حد ناتوان در ارائه‌ی جزئیات مهم و کلیدی زندگی کاراکتر اصلی‌اش هست و در عوض بسیار شعاری و کلی‌نگرانه و حتی پس زننده پیش می‌رود.

​در ابتدای فیلم دو مقطع کودکی و جوانی «ژان دو باری» به طور کوتاه به ما نشان داده می‌شود که عملاً جز مفعول بودنِ ماجراهای کلی فیلم، هیچ چیزی از او برای ما ساخته نمی‌شود تا می‌رسیم به بزرگسالی وی که می‌بینیم درگیر یک نوع حرفه‌ی مذموم شده و البته که استقلالی از خود ندارد. در همین بین دقت کنید که تا قبل از دیدار با پادشاه چه چیزی از او برای ما ساخته می‌شود؟ تقریبا هیچ چیز. کتاب دست گرفتنش که تنها یک ژست توخالی است، مهربانی‌اش با پسر معشوقش هم ابداً پردازشی پیرامونش نیست و تنها یک میل بسیار خرد از جویای عشق بودن در او می‌بینم.

از زمان رویارویی با پادشاه لویی پانزدهم (با بازی جانی دپ) باز هم همچنان فیلم با همان زاویه‌ی کلی‌نگر پیش می‌رود. تقریباً هیچ چیزی از رابطه‌ی این دو برایمان واضح و دراماتیک نمی‌شود. هیچ نیاز مشخص و شخصیت‌پردازانه‌ای از هیچکدامشان نمی‌بینیم مخصوصا از جانب پادشاه که بدون علت و پردازش خاصی به «ژان دو باری» وابسته شده و جفت می‌شود. این وابستگی با این عدم شخصیت‌پردازی به وضوح تحمیلی برایمان نمود پیدا می‌کند.

در‌ واقع فیلم بیشتر درصدد نمایش تعارضات سطحی درباریان است. تعارض در تشریفات پادشاهی و درباری بین «ژان دو باری» و اطرافیان پادشاه مخصوصاً دخترانش که حتی از این تعارضات هم (جز یک مورد) ما شاهد درام در فیلم نیستیم. تعارضاتِ نشان داده شده در فیلم خلاصه شده در دهان‌کجی کودکانه‌ و بدون غرضِ «ژان دو باری» (که بیشتر احمقانه جلوه می‌کند) و دهان باز شدن ها و تعجب اهالی دربار به تابوشکنی‌های وی.

با کمی توجه به راحتی می‌توان پی برد که فیلم در تلاش برای نمایش زندگی «ژان دو باری» نمی‌باشد، در عوض بخشی از زندگی او را به تصویر کشیده است که تنها به این تابوشکنی‌های سطحی و شعاری چنگ بزند زیرا که امروزه راحت‌تر می‌توان در سینما شعاری حرف زد و اتفاقا تشویق شد و جایزه گرفت.

فیلم آنقدر تک‌بعدی و منفعلانه پیش می‌رود که حتی اجازه بازی درستی به بازیگرانش مخصوصاً «جانی دپ» را نمی‌دهد. بازیگری که در این فیلم بیشتر فیگور و ادای پادشاهانه دارد تا ساحت یک پادشاه. تقصیر او هم نیست زیرا که فیلمنامه اجازه مبسوط کردن و دست را باز گذاشتن به کاراکترش را نداده، «لویی پانزدهم» در این فیلم صرفاً هست تا فقط نگاه کند (برانداز کند) و کمی لبخند بزند و گاهی هم چشم غره بیاید. جز همان یک موردی که اشاره شد و مربوط به قضیه تحویل نگرفتن‌های همسر ولیعهد نسبت به «ژان دو باری»، که کمی تنش (جنبه های نحیفی از درام) در فیلم مشهود می‌شود اما باز هم از طرف دیگر تناقض به وجود می‌آید؛

تناقض از این منظر که «ژان دو باری» پیش از این هیچیک از اهالی دربار آنقدر برای او مهم نبود و حتی تابوشکنی‌هایش را بدون استرس خاصی انجام میداد، اما به یکباره گوشه‌نظرِ همسر ولیعهد برای او مهم می‌شود!!! در خصوص آن پسرک سیاهپوست هم دقت کنید، دقیقا او چه کارکردی در فیلم دارد یا «ژان دو باری» از خلال ارتباط با او چگونه شخصیت‌پردازی می‌شود! می‌توان گفت عملاً هیچ. تنها فیلم می‌خواهد کاراکتر اصلی‌اش را از نگاه خودش خاص تر (از طریق مهربانی) نشان دهد اما نمی‌فهمد تنها کاری که می‌کند، نشان دادن کاراکترها و روابطشان هست و نه پردازش‌شان.

محو فیلمبرداری، دکوپاژ و قاب‌بندی‌های بعضا چشم‌نواز فیلم نیز نباید شد. اینها بدون «انسان» و حضوری که به عنوان رایحه در آن محیط ها باید از خود به مخاطب نشان دهد، پشیزی ارزش ندارد. کارگردان صرفاً از بخشی از زندگی کاراکتر اصلی‌اش که مرتبط با پادشاه فرانسه است میخواهد تابوشکنی‌های شعاری خود را نشان دهد، تابوشکنی‌هایی که اوج ماجراآفرینی‌هایش در حد درام های آبکی سریال‌های آشنای داخلی و ترکی می‌باشد. فیلم فهم بسیار ناچیزی از «تعارض» و «علاقه» دارد که هیچکدامشان را هم نمی‌تواند بارور کرده، دراماتیزه کند و مخاطبش را مشتاق به تماشای فیلم نگه دارد. فیلم «ژان دو باری» برای همان بار اول تماشا هم به سختی قابل تحمل است. هرچند شما منتظر موفقیت آن در فستیوال‌ها و آکادمی‌های سینمایی باشید.